“	Sự hình thành của Đế quốc Đức mới là một trong những vị ngọt của cuộc Chiến tranh Pháp - Phổ năm 1870 - 71 - cuộc chiến đầu tiên trong loạt chiến mà một số người sẽ coi là ba cuộc Chiến tranh Pháp - Đức thực chất là rộng khắp châu Âu suốt từ hồi ấy cho đến năm 1945.	”
— Max Beloff[4]

Hoàng đế Wilhelm I, cùng Thủ tướng Bismarck, Đại tướng Moltke, và Đại tướng Roon, họa phẩm của Emil Volkers.

“	Từ đây đã rõ là sự tinh nhuệ của quân Phổ tỏ ra vĩ đại hơn hẳn quân Pháp tồi tàn. Moltke soạn thảo chiến lược, do ba đạo binh Đức thi hành... có một loạt các trận đánh... quân Phổ gần như liên tiếp chiến thắng.	”
— Tác giả Marshal Dill[35]

Cuộc Chiến tranh Pháp - Phổ (1870 - 1871) trở thành một bước ngoặt trong lịch sử thế kỷ XIX.[118] Cuộc chiến ấy trở thành cuộc chiến tranh lớn nhất, và cũng quan trọng nhất của châu Âu, sau khi những cuộc chiến tranh của Napoléon chấm dứt và trước khi cuộc Đại chiến thế giới lần thứ nhất bùng nổ.[3] Cùng với các cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất và Chiến tranh thế giới thứ hai, Chiến tranh Pháp - Phổ trở thành một trong ba cuộc chiến tranh đế quốc do Đế quốc Đức phát động.[5] Ba cuộc chiến tranh này, đều mở đầu với cuộc tấn công của quân Đức vào đất Pháp, thể hiện đúng theo điều nhà chiến lược đại tài Karl von Clausewitz đã trông thấy trước.[5] Như thế là, nước Đức trở thành một "kẻ thù truyền kiếp" của Pháp, cho dầu thực chất là mối thù Pháp - Đức đã có mầm mống từ lâu.[55][125] Đây là một mối thù nhằm tranh giành quyền bá chủ vùng Tây Âu giữa hai dân tộc Đức và Pháp.[3] Cuộc chiến tranh này - với nước Đức chinh phạt và áp đảo Pháp[47] - là cuộc chiến cuối cùng giữa một nước Đức nhất thống và một Đế chế Pháp,[126] đồng thời là cuộc chiến đầu tiên trong số ba cuộc Chiến tranh Pháp - Đức khốc liệt trong suốt 70 năm trời.[12] Sau đại thắng quang vinh trong cuộc Chiến tranh Pháp - Đức lần thứ nhất, người Đức sẽ còn tiếp tục đánh cho Pháp gần như đại bại vào năm 1914 trong cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất và tận diệt nước Pháp vào năm 1940 trong cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai, buộc Pháp phải lệ thuộc càng nhiều hơn vào các liệt cường khác.[127] Nếu sự sụp đổ của Pháp trước cuộc tấn công của Đức Quốc xã vào năm 1940 đưa quá trình suy vong của Pháp lên đến đỉnh điểm, thì chiến thắng oanh liệt của Đế quốc Đức trong cuộc chiến năm 1870 - 1871 này đã mở ra quá trình ấy.[4] Đây là một đòn giáng sấm sét, dữ dội, lăng nhục một dân tộc mang nặng tư tưởng bá đạo về quân sự và văn hóa, làm tiêu tan hoàn toàn ký ức đẹp đẽ của đoàn quân hùng mạnh của Napoléon III về những trận thắng người Ả Rập, người Áo, người Mexico trong các cuộc chiến trước đó.[25] Kể từ lúc này, Pháp chỉ dám giữ thế phòng thủ trong quan hệ quốc tế - tuyệt đối không bao giờ thay đổi.[22] Cho dù một hệ quả lâu dài của cuộc chiến là đưa Pháp trở thành nền Cộng hòa lâu dài và bền bỉ nhất châu Âu, Pháp sau thảm bại không bao giờ là Bá chủ của châu Âu nữa.[3] Vốn ngay từ trước khi cuộc Chiến tranh Pháp - Đức năm 1870 - 1871 nổ ra, Hoàng đế Napoléon III đã hoàn toàn thất bại trong chính sách của ông ta là chống đối Áo và liên minh với các tiểu quốc ở Tây Đức để kìm hãm sự nhất thống của nước Đức. Nước Pháp không thể ngờ rằng nước Áo bị thua trận trong cuộc Chiến tranh Áo - Phổ năm 1866, do đó không thể trở tay được. Charles de Gaulle có ghi nhận:[22]

“	Bằng biết bao nhiêu là máu và nước mắt chúng ta đã phải trả giá cho sự sai lệch của nền Đệ Nhị Đế chế là cứ để cho trận Sadowa diễn ra mà không kéo Đạo quân sông Rhine đến.	”
— Charles de Gaulle

Chỉ hai năm sau khi Bismarck rút lui khỏi chính trường, vào năm 1892, ông tuyên bố rằng cuộc chiến này là "chính nghĩa":[37]

“	Nếu không đánh bại nước Pháp, chúng ta sẽ không thể hình thành một Đế quốc Đức nằm giữa Âu châu với sự cường thịnh mà chúng ta đang nắm giữ.	”
— Otto von Bismarck

Cảnh một trận giao chiến.

Với cuộc chiến này, chế độ quân chủ Pháp đã đến hồi vĩnh viễn diệt vong.[5] Tuy trong chiến dịch ngắn năm 1870 cả hai đoàn quân đều có tinh thần hy sinh và quả cảm, đều tràn ngập lòng yêu nước nồng nàn[23], nhưng nước Pháp chiến bại bởi lẽ các chỉ huy cấp cao thiếu quyết đoán, không thể tập trung binh lực, những viên thống soái và các binh đoàn là ganh ghét nhau, trong khi các phương tiện vận tải và tiếp tế thì hoat động rất tồi tệ. Như trong trận vây hãm Paris vào năm 1871, người Pháp đã phòng vệ quyết liệt, tuy nhiên đội quân của Gambetta đã đại bại do được trang bị và huấn luyện kém cỏi, do đó Pháp không hề có một cơ hội nào để mà thay đổi tình tế bi đát của mình.[23] Ngược lại, nước Phổ, đã tổng động viên nhanh chóng và hiệu quả, có hệ thống đường ray xe lửa chuẩn mực và tinh thần đoàn kết chặt chẽ ở mọi cấp, luôn sẵn sàng chiến đấu táo bạo. Nhà chiến lược tài tình Moltke chính là kiến trúc sư trưởng của chiến thắng, với đường lối chiến lược đúng đắn của ông, với thái độ sáng suốt luôn công nhận cơ hội của nước Đức để thắng lợi.[23][126][128] Ông đã bày binh bố trận hết sức chuẩn mực: ông cho lực lượng Pháo binh kìm chân quân Pháp trực diện, sau đó xua đại quân đánh thốc vào sườn địch và áp đảo địch quân: hơn hết cả, quân Phổ đã hủy diệt được quân Pháp nhờ có hỏa lực khủng khiếp và sự bố trí đúng đắn của quân Pháo binh từ bên kia dãy súng Chassepot của Pháp. Điều này đã chứng nhận hoàn toàn tài nghệ chiến lược tuyệt đỉnh của Moltke, vốn đã biểu hiện trong cuộc Chiến tranh Áo - Phổ trước đó, và làm áp đảo hoàn toàn lợi thế của Pháp về súng Chassepot[28]. Đại thắng của ông trong trận chiến Sedan là một thành tựu vĩ đại của kế hoạch vây bọc để hủy diệt đoàn quân địch của ông, cho dầu tính táo bạo của kế hoạch này hãy còn thua kế hoạch của Thống chế lừng danh Erich von Manstein trong trận thắng lần thứ hai ở Sedan vào năm 1940[129]. Với các thắng lợi của Moltke, ông trở thành người học trò xuất sắc của nhà lý luận quân sự Phổ vĩ đại Karl von Clausewitz. Công tích mang tính chiến lược huy hoàng của ông - là chiến thắng uy dũng của nước Đức trong cuộc Chiến tranh Pháp - Đức này, đã thể hiện khả năng của ông biết tận dụng lợi thế đã đánh bại kẻ địch.[16] Ban đầu ông triển khai đường ray xe lửa cho Đệ Nhị Đại quân nhằm bảo vệ vùng sông Rhine, thế mà cuộc binh lửa đã chuyển thành một cuộc tấn công của người Đức vào đất Pháp. Với chiến thắng của ông trong cuộc Chiến tranh Pháp - Đức năm 1870 - 1871, những sáng tạo đầy giá trị của ông được áp dụng cho các quân đội ở châu Âu vào thế kỷ XX.[18] Thời đấy, nước Phổ có hệ thống hỏa xa lớn thứ tư trên khắp thế giới trong khi hệ thống hỏa xa của Pháp thì lớn thứ năm, và cũng nhờ nền giáo dục quân sự rất tốt mà họ đã chiến thắng cả cuộc chiến.[49][29] Ngay cả những đạo quân Nam Đức cũng chiến đấu hiệu quả, dù họ đã từng chống lại sự truyền bá của tổ chức và các phương pháp quân sự Phổ. Giờ đây, họ đã nuôi dưỡng cách nhìn nhận rằng cuộc chiến tranh này là một cuộc Thập Tự chinh [23], chống lại Pháp - "kẻ thù truyền kiếp" của họ, đã từng xâm lược que hương của họ. Cứ đạt được liên tiếp những chiến thắng, lại có được đồng minh tốt như thế, sĩ khí, quân thanh của Phổ dâng trào hết sức mãnh liệt.[86] Chí khí dân tộc Đức vươn cao vời vợi, họ quên đi tất tần tật mọi khác biệt của mình để mà cùng chiến đấu và chiến thắng kẻ thù.[24] Do đó, dù vẫn có những người Đức có thái độ bất hợp tác với Nhà nước phong kiến quân sự Phổ điển hình như vua Ludwig II xứ Bayern - ông ta đã không đến dự lễ đăng ngôi Hoàng đế của Wilhelm I tại Versailles, cuộc Chiến tranh Pháp - Phổ đã khiến cho làng sóng dân tộc chủ nghĩa Đức trào dâng mãnh liệt.[23] Napoléon III đã hoàn toàn đại bại trước một nước Đức nhất thống, và trong Hiệp ước Frankfurt, Pháp phải đối chọi với cả một nước Đức đang trên đà trỗi dậy chứ không riêng gì nước Phổ.[24] Chính điều ấy đã khiến cho người ta còn gọi cuộc chiến này là Chiến tranh Pháp - Đức, mặc dù thực chất nước Phổ đứng đầu quân Liên minh Đức và cuộc chiến là vì quyền lợi của Phổ, cũng như lực lượng Quân đội Đức Quốc xã trong cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai cùng chiến đấu với các lực lượng phe Trục khác.[3] Và, đây là chiến thắng thứ ba của nước Phổ trong ba cuộc chiến tranh chớp nhoáng nhằm thống nhất nước Đức do Thủ tướng Bismarck phát động, làm thất bại hoàn toàn ý đồ của Pháp nhằm dạy cho người Phổ một bài học.[55] Ngay từ ban đầu cuộc chiến tranh, tài năng ngoại giao thiên bẩm cơ mưu của ông đã biểu hiện rõ nét. Ông đã khôn khéo đánh bại ý đồ của Napoléon III là kìm hãm sự nhất thống của nước Đức, và ông cho rằng cuộc chiến tranh là rất cần thiết vì chừng nào hãy còn hòa bình thì Pháp vẫn không để yên cho nước Đức được nhất thống[14]. Là nhà lãnh đạo chính trị có tầm nhìn xa trông rộng, ông đã toàn thắng, và chiến thắng rạng rỡ trong đường lối "Sắt và máu" của ông.[24] Ông và Tổng Tham mưu trưởng Moltke đã trở thành những người kế tục xuất sắc của nhà vua Friedrich II Đại Đế - người đã gầy dựng đoàn quân tinh nhuệ của nước Phổ.[130] Chưa bao giờ Bismarck trở nên được lòng dân như sau chiến thắng cuộc chiến này. Chính tài năng của cả hai ông kết hợp lại đã mang lại cho Đức Quốc một chiến thắng quyết định đến như thế..[1] Nhà vua nước Phổ - Hoàng đế nước Đức Wilhelm I, hồi bé thì phải chứng kiến cảnh song thân bị Napoléon I đánh bại và đô hộ Đức, giờ đây đã lãnh đạo cả dân tộc Đức đi đến chiến thắng quyết định. Ông được tôn vinh là Wilhelm Đại Đế.[121] Đến tận năm 1940, khi nước Đức Quốc xã đại thắng trận chiến nước Pháp và làm chủ được Pháp, cựu hoàng Wilhelm II khi viết thư chúc tụng Lãnh tụ Đức Quốc xã Adolf Hitler cùng với toàn thể lực lượng Vệ Quốc Quân, đã hoài niệm về chiến thắng huy hoàng của người ông nội Wilhelm Đại Đế của ông trong cuộc Chiến tranh Pháp - Đức năm 1870 - 1871. Ông trích dẫn câu nói của Đức hoàng Wilhelm I trong năm thắng lợi ấy:[131]

“	Thật là một sự chuyển biến các sự kiện dưới bàn tay của Thiên Chúa.	”
— Wilhelm I

Thực chất, với sự nhất thống của nước Đức thì chiến thắng về chính trị của Bismarck đã được hoàn vẹn ngay cả trước khi Paris đầu hàng[24]. Chiến thắng quyết định của nước Phổ trong cuộc tranh được coi là một thay đổi sâu sắc, hiếm có trong lịch sử. Nước Phổ đại thắng Pháp, trong khi nếu trong vòng 10 năm gần đó Phổ hãy còn là liệt cường yếu ớt nhất trên vũ đài chính trị châu Âu, thì Pháp trong suốt 80 năm trời còn làm mưa làm gió ở châu Âu. Chiến thắng hoàn hảo của người Phổ đã gây chấn động cả thế giới, định hình Đế quốc Đức với cương thổ mở rộng.[15][53] Pháp không những đại bại, mà cuộc chiến này còn hạ nhục Pháp một cách nặng nề.[4] Nó phá hủy hoàn toàn uy chấn quân sự của Pháp kể từ sau trận Rocroi hồi năm 1643 - điều này những đạo quân được vũ trang tốt của người Đức đã hoàn thành chỉ trong vòng có 2 tháng. Ý nghĩa của chiến thắng toàn vẹn ấy còn to lớn hơn cả đại thắng quân Áo trong trận Königgrätz vào năm 1866, và mang lại nhiều ý nghĩa lâu dài cho nước Đức cường thịnh.[55] Chiến thắng to lớn đó cũng tái lập trật tự tình hình châu Âu và tạo nên chủ nghĩa chuyên nghiệp về quân sự.[126] Thực chất, vốn từ sau khi Hoàng đế Napoléon I bại trận vào năm 1815 thì nước Pháp đã thiếu thốn nghiêm trọng vinh quang quân sự, và chiến bại thê lương tại Sedan đã làm cho tình hình ấy càng trầm trọng thêm[26]. Chưa kể, cuộc Chiến tranh Pháp - Phổ còn có một ý nghĩa hệ trọng khác: sau khi Pháp thảm bại tại Sedan,[31] người Pháp phải tập trung hết binh lực của họ để đánh Đức, trong đó có cả lực lượng đồn trú tại thành La Mã. Khi đạo quân Pháp này rời bỏ rồi, không gì có thể ngăn cản được quân đội Ý do tướng Raffaele Cadorna chỉ huy tràn vào và hoàn thành quá trình nhất thống nước Ý vào năm 1870, dù Giáo hoàng đã phản đối kịch liệt và quyết tâm giam mình hoàn toàn trong Tòa Thánh Vatican. Chiến thắng thứ ba của Bismarck như vậy là đã đánh đấu sự chấm dứt nền bá quyền của Tòa Thánh tại "kinh thành muôn thuở" La Mã trong suốt khoảng thời gian lâu dài kể từ khi Đế quốc Tây La Mã sụp đổ,[31] và góp phần thành lập hai quốc gia mới là Đế quốc Đức và Vương quốc Ý, mặc dù sau chiến bại của quân Pháp tại Sedan thì danh tướng Ý Garibaldi tình nguyện tham gia quân Pháp.[17][118] Và, khi hay tin về sự sụp đổ của Napoléon III - chính là kẻ đã đánh bại họ trong cuộc Chiến tranh Krym, Đế quốc Nga rất mực vui sướng.[37] Họ đã lấy lại được uy thế tại vùng Cận Đông..[36]

Ngoài ra, cuộc chiến này còn được xem là cuộc chiến tranh "Triều đại" cuối cùng trong lịch sử, tuy nhiên trong giai đoạn cuối thì nó trở thành cuộc "chiến tranh nhân dân" đầu tiên.[23] Do đó, tuy nước Phổ chiến thắng và đoạt được hai vùng Alsace và Lorraine, cuộc chiến này cũng chứng tỏ rằng Nhân dân và những người đại diện cho Nhân dân, chứ không phải là các bậc Đế vương phong kiến, sẽ quyết định chiến tranh và hòa bình trong cái thời buổi dân chủ ấy.[5] Với chiến thắng lẫy lừng của nước Đức, sự hòa giải giữa Đức và Pháp là rất khó và do đó từ năm 1781 cho đến năm 1914, châu Âu phải chứng kiến sự chạy đua vũ trang giữa hai nước đối địch này.[35] Nền Đệ Tam Cộng hòa Pháp, ra đời với thất bại nhục nhã trong cuộc Chiến tranh Pháp - Đức lần thứ nhất này, tạo cảm nghĩ về sự xuất thân đầy ô nhục của nó và mở đầu cho quá trình lịch sử đầy sóng gió của nước Pháp. Cũng chính nền Cộng hòa này bị sụp đổ với chiến bại đầy thảm họa trong cuộc Chiến tranh Pháp - Đức lần thứ ba (1940).[54]

Phản ứng của Phổ và cuộc rút quân

Lễ Tuyên bố thành lập Đế quốc Đức

Như vậy chính nhờ những lần xuất binh không ngừng của nước Phổ đã mang lại quốc thống cho nước Đức.[36] Quân đội Phổ cử hành một cuộc diễu binh mừng thắng lợi ngắn gọn tại Paris ngày 17 tháng 2, đồng thời Bismarck tuân thủ cuộc ngưng bắn bằng cách cho đưa nhiều toa xe chở thực phẩm vào cứu trợ Paris, cũng như rút quân Phổ về phía đông thành phố, chuẩn bị rút quân ngay khi Pháp chấp thuận trả 5 tỷ quan Pháp tiền chiến phí[132]. Cùng thời gian, các lực lượng Phổ rút khỏi Pháp và tập kết tại các tỉnh Alsace và Lorraine. Ở thủ đô diễn ra một cuộc tản cư lớn với chừng 200.000 người, phần lớn thuộc tầng lớp trung lưu, về miền thôn quê. Paris được Vương quốc Anh nhanh chóng cung ứng lương thực và nhiên liệu miễn phí, nên theo một số tài liệu thì cuộc sống trong thành phố dần trở lại bình thường.

Trong những giờ phút đóng quân cuối cùng của người Đức tại Versailles, Hoàng thái tử Friedrich Wilhelm khuyên Bismarck nên cử Tử tước Von Roggenbach làm quan Tổng trấn tỉnh Alsace. Tuy nhiên, vốn đã biết về con người của Roggenbach thông qua những gián điệp của mình, vị Thủ tướng từ chối. Friedrich Wilhelm cho rằng Bismarck tỏ ra uy quyền và chỉ muốn bổ nhiệm những người luôn luôn biết tuân phục ông. Hoàng đế và Thái tử chiến thắng về nước, được toàn dân chào đón nhiệt liệt ở khắp mọi điểm dừng, và rồi xa giá đến thành Potsdam vào ngày 17 tháng 3 năm 1871. Trên cao điểm của sự nghiệp chính trị của mình, người chính khách thiên tài Otto von Bismarck trở về kinh kỳ Berlin vào tháng 3 năm 1871, tên tuổi ông đã trở thành bất hủ. Hoàng đế Wilhelm I phong cho ông là Vương tước (Fürst).[48] Và, cũng vào năm 1871, vị Mục sư ngoan đạo Friedrich von Bodelschwingh đã tiến hành ngày lễ long trọng kỷ niệm đại thắng lừng lẫy tại Sedan của lực lượng Quân đội Đức.[133]

Nhìn chung, trong mọi buổi lễ kỷ niệm chiến thắng quyết định của nước Đức hùng mạnh, nhiệt huyết của chủ nghĩa dân tộc - quân phiệt Đức sục sôi dâng trào. Trong niềm vui sướng chiến thắng, họ còn trở nên vô cùng mộ đạo. Họ cho rằng chiến thắng rực rỡ của họ là thuận theo mệnh Trời.[27] Đế quốc Đức trong niềm vinh quang, chiếm lĩnh các pháo đài chủ chốt của Pháp, mãi đến khi Pháp hoàn thành khoản chiến phí khổng lồ thì các chiến sĩ Đức mới rút về vào năm 1873.[24] Ngày 2 tháng 9 - ngày cả đoàn quân Pháp phải đầu hàng đoàn quân Đức hùng mạnh trong trận chiến ở Sedan - được chọn làm ngày lễ quốc khánh của Đế quốc Đức.[134] Và, sau chiến thắng rực rỡ, nước Đức vẫn luôn xem trọng sức mạnh của Pháo binh hạng nặng đã mang lại chiến thắng cho mình[52]. Vốn đã lập công lao thật lớn cho chiến thắng của nước Đức, hãng Krupp vẫn tiếp tục phát huy thành quả của mình.[51] Vào năm 1905, người Đức càng cải tiến thêm tầm đạn của Pháo binh hiệu Krupp. Điều ấy khiến cho về Pháo binh hạng nặng - vốn cũng đóng vai trò rất lớn cho trong các cuộc chiến khác vào thời đó như Chiến tranh Boer lần thứ hai hoặc là Chiến tranh Nga-Nhật, Đế quốc Đức hùng mạnh vẫn áp đảo Cộng hòa Pháp.[52]

Phản ứng của Pháp với sự thất trận

Cuộc bầu cử toàn quốc diễn ra với kết quả là một chính phủ với đại bộ phận thành viên là những người bảo thủ được bầu ra, Tổng thống là Adolphe Thiers, trụ sở đặt tại Versailles, vì người ta e ngại là không khí chính trị tại Paris đang trở nên quá nguy hiểm cho việc đặt chính phủ tại thủ đô. Chính phủ mới này, với đại bộ phận thành viên thuộc thành phần bảo thủ và phú nông, thông qua một số loạt đạo luật làm dân chúng Paris hết sức tức giận, như Luật thanh toán, theo đó buộc tất cả các khoản tiền thuê nhà, vốn đã được hoãn lại từ tháng 9 năm 1870, và tất cả các khoản nợ nhà nước, vốn đã được cho hoãn nợ từ tháng 10 năm, phải trả đủ, cộng với lãi vay trong vòng 48 giờ đồng hồ. Paris vốn đã phải gánh vác một phần lớn khoản tiền chiến phí phải trả cho Phổ, nên dân chúng Paris hết sức phẫn nộ với chính phủ Versailles. Do Paris được quân đội cách mạng Vệ binh Quốc gia bảo vệ, và có rất ít binh lính chính phủ đóng tại Paris, nên các thủ lĩnh cánh tả đã có thể chiếm Tòa thị chính làm đại bản doanh và thiết lập Công xã Paris, dẫn đến cuộc đàn áp Công xã đẫm máu khiến cho 20.000 người thiệt mạng. Phong trào Công xã Paris lên cao máu lửa trong bối cảnh là những người này quyết tâm không thừa nhận Chính phủ Đệ Tam Cộng hòa Pháp cũng như Hòa ước giữa Chính phủ với nước Đức thắng trận.[5] Cơn bão Công xã Paris cũng thể hiện một hậu quả của chiến bại thảm hại là đặt điều kiện cho sự hỗn loạn của nước Pháp trong khoảng thời gian đó.[36]

Trong những năm 1890, vụ Dreyfus diễn ra trong hoàn cảnh hậu chiến, nhiều bản báo cáo mật gửi cho người Đức bị người ta phát hiện ra trong một thùng rác tại sở mật vụ Pháp, khiến cho viên sĩ quan Alfred Dreyfus, sinh quán Alsace bị buộc tội phản quốc một cách oan uổng. Ngoài ra, thất bại trong cuộc Chiến tranh Pháp - Đức này là một đòn giáng sấm sét vào toản thể dân tộc Pháp. Do đó, chiến bại thê thảm cho thấy một công cuộc cải cách quân sự tại Pháp là rất mực cần thiết.[25] Cuộc chiến cũng thể hiện rằng sự chuyên môn quân sự là không thể thiếu được để mà vệ quốc.[135] Sự chiến đấu tệ hại của các Binh đoàn Tham mưu là một trong những nguyên nhân dẫn đến chiến bại, do đó điều này khiến cho người Pháp chủ trương xây dựng Bộ Tổng Tham mưu theo kiểu Phổ.[136] Cho đến năm 1914, khi cuộc Đại chiến thế giới thứ nhất - một cuộc Chiến tranh Pháp - Đức còn khốc liệt hơn nhiều[5] - bùng nổ, Quân đội Đức đại thắng ngay trận đầu, biểu hiện sự thất bại của quá trình cải cách này.[52] Giai đoạn đầu tiên của cuộc Chiến tranh thế giới này, các đợt công kích của quân Pháp đều thất bại rất thảm hại.[137]

Theo Hiệp ước Frankfurt, ngoài việc thành phố Strasbourg và pháo đài Metz bị cắt cho Đức, Đức còn được sở hữu tỉnh Alsace và phần phía bắc tỉnh Lorraine (Moselle), cả hai vùng đất này (đặc biệt là Alsace) có đa phần dân cư là người Đức. Người Pháp trở nên rất cay đắng với chiến bại của mình, và các Chính phủ liên tiếp thay nhau đều ưu tiên cho việc đòi lại Alsace và Lorraine.[17] Tuy Đế quốc Đức ra đời có lẽ khiến người Anh và người Nga đâm ra lo sợ, những sự kiện sau đó diễn ra ở Pháp khiến tình hình trở nên dễ chịu hơn. Sau chiến bại thảm hại của Pháp, thủ đô Paris trở thành điển hình cho một trung tâm của khủng hoảng, náo loạn, trong bão táp của phong trào Công xã Paris. Khi đối mặt với Công xã, người Pháp không lấy gì lo sợ về một "cuộc Cách mạng Đức" do Bismarck làm nên nữa. Điều đó khiến cho nước Đức trở thành "người bảo hộ" của trật tự cũ châu Âu.[13] Cuộc Chiến tranh Pháp - Đức (1870 - 1871) đã đi vào lịch sử như một trong những cuộc chiến đầy thảm họa nhất trên đất Pháp.[20] Trong quá trình khôi phục quân lực Pháp sau chiến bại thê lương trong cuộc Chiến tranh Pháp - Đức này, người Pháp thậm chí còn dập khuôn theo mô hình quân sự của Đế quốc Đức. Học giả Ernest Renan (người Pháp) cho rằng chính các Trường Đại học tại Đức đã mang lại chiến thắng cho nước Đức trong cuộc chiến tranh này, và trong thời kỳ sau chiến tranh, rất nhiều thanh niên Pháp sang Đức để mà rèn luyện quân sự.[49] Sự thù hận trong nhiều năm tiếp tới, đã góp phần khiến cho dân chúng Pháp ủng hộ việc tham chiến trong cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất để giành lại Alsace-Lorraine. Sự bại trận cũng làm nảy sinh tư tưởng báo thù, khiến cho quan hệ Đức-Pháp luôn ở trạng thái căng thẳng, là một trong những nguyên nhân dẫn đến Chiến tranh thế giới thứ nhất vào năm 1914, và cứ theo đó lại đến cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai vào năm 1939.[27]

Nước Đức thống nhất và trở thành cường quốc châu Âu

Nước Phổ với chiến thắng này đã có được sự bá quyền về chính trị cùng với sức mạnh quân sự vô song.[15] Với lãnh thổ lớn nhất trong toàn thể Đế quốc,[24] họ trở thành minh chủ của Đế quốc Đức.[2] Sau khi Pháp đại bại,[53] sự hình thành Đế quốc Đức thống nhất phá vỡ cán cân quyền lực tại châu Âu được thiết lập sau Đại hội Viên sau cuộc Chiến tranh Napoléon. Qua đó, nền thái bình lâu dài giữa các liệt cường Âu châu đã kết thúc, chiến thắng lừng lẫy của người Đức đã mở ra một thời đại mới trong suốt chiều dài lịch sử châu Âu.[27] Từ chiến thắng vẻ vang của người Đức, những quốc gia châu Âu khác đã nhận thấy được sự hiệu quả cao của đường lối chiến tranh của Đức.[126] Các quốc gia trước kia không có Bộ Tổng Tham mưu hoặc chế độ quân dịch nhanh chóng dập khuôn, cùng với triển khai công tác hậu cần, tàu hỏa dùng cho mục đích quân sự, cũng như hệ thống điện tín, được chiến thắng của Đức minh chứng là không thể thiếu được. Công cuộc áp dụng nền quân sự Đức này gặt hái được thành công ở các mức độ khác nhau. Ngoài ra, người ta cũng bắt đầu nhiệt huyết, cảm thấy rằng những cách thức làm nên một chiến thắng quyết định và nhanh chóng là thật vĩ đại.[126] Nước Đức nhanh chóng giành cho mình vị trí cường quốc châu Âu, với quân đội nhà nghề mạnh nhất thế giới. Mặc dù Vương quốc Anh vẫn là cường quốc số một thế giới, nhưng Anh Quốc rất ít can thiệp vào nội tình châu Âu trong khoảng cuối thế kỷ XIX, tạo điều kiện cho nước Đức vươn tầm ảnh hưởng lên toàn bộ lục địa Âu châu. Tất cả các liệt cường khác đều hoảng sợ trước uy thế chấn động của Đức.[48] Anh Quốc giờ đây cũng phải thừa nhận rằng họ khó thể thay đổi cán cân quyền lực, dù do họ có liên minh với nước Phổ hay là Pháp đi chăng nữa.[17] Vào ngày 2 tháng 1 năm 1871, Thủ tướng Anh là Benjamin Disreali có bài phát biểu thể hiện cảm nghĩ của ông về đại thắng của nước Đức:[48]

“	Cuộc chiến tranh đại diện cho cuộc Cách mạng Đức, một sự kiện chính trị vĩ đại hơn cả cuộc Cách mạng Pháp. Tôi không nói nó vĩ đại hơn, hoặc có tầm vĩ đại tương đương với tư cách là một sự kiện xã hội. Không một nguyên tắc nào trong việc điều hành đối ngoại, được mọi chính khách coi là kim chỉ nam cho đến 6 tháng qua, mà còn tồn tại nữa. Không có một truyền thống ngoại giao này là không trôi dạt đi mất... Cán cân quyền lực đã hoàn toàn bị phá vỡ, và quốc gia hứng chịu nhiều nhất, và có cảm nhận nhiều nhất về chuyển biến lớn lao này, là Anh Quốc.	”
— Benjamin Disraeli

Cổng Brandenburg ở kinh đô Berlin, sau chiến thắng huy hoàng ở trận Sedan.

Đối với ông, cuộc Chiến tranh Pháp - Đức có tầm vóc vượt xa cuộc Chiến tranh Krym, các cuộc Chiến tranh Thống nhất nước Ý hoặc là cuộc Chiến tranh Áo - Phổ trước đây - là một trong những phản ứng sớm nhất về chiến thắng của nước Đức trong cuộc chiến.[13] Tuy người Áo và Pháp chiến bại có lẽ không nhận thức như thế, nhưng phát biểu của Disraeli là có cơ sở, bởi lẽ sự thịnh vượng của nước Anh lệ thuộc vào chính cái cán cân quyền lực mà Bismarck đã phá vỡ. Từ năm 1871 cho đến năm 1914, Đế quốc Đức trở thành siêu cường kinh tế trên thế giới. Dân tộc Đức hùng cường, phát triển vượt trội về mọi mặt.[27] DĨ nhiên, sự thay đổi cân bằng quyền lực một cách quyết định như vậy là có hại cho nước Anh.[36] Trong khi vào năm 1871 thì nước Đức có dân số tương đương với Pháp, thì vào năm 1914, họ có đông đảo dân số hơn hẳn - nhân dân Đức đều được giáo dục tốt, có tinh thần kỷ cương và sáng tạo hơn bất kỳ một dân tộc nào khác trên thế giới.[48] Tiếp theo sau đại thắng trong cuộc Chiến tranh Pháp - Đức, nước Đức dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Bismarck đã tiến hành công nghiệp hóa mạnh mẽ.[53] Khi cuộc Đại chiến thế giới lần thứ nhất nổ ra, nước Đức có nền công nghiệp sắt và thép vượt trội Anh Quốc và chỉ sau Hoa Kỳ: nhờ có kỹ nghệ hiệu quả, người Đức đã tha hồ khai thác tài nguyên của tỉnh Lorraine mà họ chiếm lĩnh được từ tay Pháp với chiến thắng quyết định trong cuộc Chiến tranh Pháp - Đức năm 1870 - 1871.[138] Cũng biết rằng do kẻ thù bại trận của mình luôn uất ức với thất bại thảm hại trong cuộc Chiến tranh Pháp - Đức năm 1870 - 1871, Bộ Tổng Tham mưu Đức trong suốt thời gian thái bình đã ráo riết chuẩn bị cho chiến tranh, và Kế hoạch Schlieffen ra đời.[46] Như Bộ trưởng Hàng không Pháp là Guy La Chambre (tại chức: 1939 - 1940) có nhận định về sự kém cỏi của các lãnh đạo quân đội Pháp qua ba cuộc Chiến tranh Pháp - Đức như sau:[50]

“	Bộ Tham mưu [Pháp] đến năm 1914 mới chuẩn bị cho cuộc chiến năm 1870, và, đến năm 1940 mới chuẩn bị cho cuộc chiến năm 1914.Nguyên vănEn 1914, l’état-major était préparé à la guerre de 1870 et en 1940 à celle de 1914.	”
— Guy La Chambre

Nước Đức không có một quốc lễ như ngày quốc khánh 14 tháng 7 của nước Pháp, kỷ niệm sự kiện quần chúng đột chiếm ngục Bastille. Tuy nhiên, gắn liền với niềm vinh quang của Đế quốc Đức có các lễ kỷ niệm quan trọng, nhất là lễ đăng ngôi của Hoàng đế Wilhelm I tại cung điện Versailles - tức là ngày 18 tháng 1, rồi đến ngày 2 tháng 9 - là ngày đại thắng ở trận Sedan - lễ mừng của những người theo Phúc Âm tại Đức.[139]

Ngoài ra, trong khi người Pháp luôn mang nặng tư tưởng phục thù thì người Đức sau chiến thắng luôn nhắc đến cái ngày Der Tag - khi ấy Đế quốc Đức tiêu diệt được cả Đế quốc Áo lẫn Pháp.[140] Sau khi nước Pháp chiến bại hoàn toàn chiến phí, người Đức từng bàn chuyện xuất binh đánh Pháp thêm một lần nữa để tránh bị báo thù.[47] Mặt khác, chính sách của Bismarck sau thống nhất cũng tránh né xung đột và củng cố nền quốc thống.[35] Rốt cuộc, sự nhất thống của nước Đức không những mở ra một trang sử mới trong lịch sử châu Âu mà còn đặt tiền đề cho mọi biến động trong quan hệ quốc tế vào thế kỷ XX.[3]

Thái độ của Anh Quốc

Dĩ nhiên, sau khi quan sát cuộc chiến, Anh tỏ ra nửa mừng nửa lo. Một mặt, Pháp đã bắt đầu suy kiệt sau khi thua Phổ/Đức; nhưng mặt khác, sự trỗi dậy của Đức lại làm lo sợ cả nước Anh, không chỉ vì sự tiến bộ khó tin của Đức, mà còn là sự bất đồng về quyền lợi bấy giờ. Bản thân Anh cũng là một quốc gia chia sẻ chung dòng máu German với người Đức, nên sau khi chứng kiến những gì Đức làm trước cả Áo và Pháp, Anh đã buộc phải thay đổi chính sách, từ ôn hòa, sang càng ngày thù địch với Đức. Sự ra đời của Bộ Tổng Tham mưu Quân đội Anh Quốc, là báo hiệu đầu tiên.

Anh đã phải liên tục cải tổ quân sự kể từ năm 1871, dẫn tới sự hạ thủy lớp tàu thiết giáp hạm Dreadnought đầu tiên vào năm 1905, và cuối cùng, thì Anh và Đức sẽ trở thành những quốc gia dẫn đầu hai trục đối lập trong cả hai cuộc chiến tranh thế giới sau này. Và nhờ cải cách triệt để của Anh không bị rối loạn như Pháp, Anh đã không gặp phải số mệnh như Pháp, và thậm chí, sẽ là nước thắng, bất chấp sau cả hai cuộc chiến, Anh sẽ hoàn toàn suy kiệt và phải nhượng vị trí bá chủ thế giới cho Hoa Kỳ sau 1945. Thực chất, chính Anh, chứ không phải là Pháp - quốc gia có nhiều hiềm khích với Đức - mới là quốc gia sẽ kết liễu cả hai Đế chế Đức sau này.

Góc nhìn của người Ba Lan

Tại tỉnh Posen của Vương quốc Phổ, mà phần lớn dân chúng là người Ba Lan, bọn họ cuồng nhiệt ủng hộ người Pháp và nổi điên lên khi hay tin về những chiến thắng của Quân đội Phổ - Đức, nỗi căm phẫn này chính là một bản tuyên ngôn rõ rệt của tinh thần dân tộc chủ nghĩa Ba Lan. Dân Ba Lan còn kêu gọi những tân binh Ba Lan đào ngũ khỏi Quân đội Phổ, tuy nhiên những lời hô hào này phần lớn bị bỏ mặc. Vào ngày 16 tháng 8 năm 1871, một bản báo cáo rung động về tình hình Ba Lan được đệ trình lên Thủ tướng Bismarck, khiến cho các lực lượng quân Dự Bị được lệnh đóng quân tại tỉnh Posen yên yắng này.[141] Do đó, cuộc Chiến tranh Pháp - Đức cũng trở thành một sự kiện nổi bật trong quan hệ Đức - Ba Lan, mở đầu cho một thời kỳ lâu dài mà các nhà cầm quyền Đức tiến hành những biện pháp trấn áp Ba Lan và nỗ lực thực hiện công cuộc Đức hóa.